صاحب فخ
| رهبر قیام فخ | |
|
محله شهداء (محل شهادت و دفن صاحب فخ) در مکه | |
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | حسین بن علی بن حسن بن حسن بن حسن بن علی(ع) |
| لقب | اباعبدالله |
| خویشاوندان | نفس زکیه • قتیل باخمرا |
| ولادت | حدود سال ۱۲۸ قمری |
| شهادت | ۸ ذیحجه سال ۱۶۹ قمری، فخ (محلی در نزدیکی مکه) |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | اصحاب امام صادق(ع) |
| فعالیت‌ها | قیام علیه حکومت عباسیان |
صاحب فَخّ، لقب حسین بن علی از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) و رهبر قیام فخ است. او در سال ۱۶۹ قمری علیه هادی عباسی قیام کرد و در منطقه فخ به شهادت رسید.
تولد و نسب
حسین بن علی بن حسن بن حسن بن حسن بن علی(ع) معروف به صاحب فخّ. کنیه وی اباعبدالله است. سال دقیق تولد او در منابع موجود نیست؛ اما بر مبنای سن او در هنگام شهادت (۴۱ سال)، می‌توان حدس زد که وی در سال ۱۲۸ قمری به دنیا آمده است.
پدرش، علی بن حسن، عابد و معروف به علی الخیر و علی الاغر (نیک) و مادرش، زینب، دختر عبدالله بن حسن بن حسن بن علی(ع) معروف به عبدالله محض و خواهر محمد نفس زکیه و ابراهیم قتیل باخمرا بود. پدر و مادرش به دلیل تعبد فراوان، به زوج صالح معروف بودند. علی بن حسن در پی قیام نفس زکیه، همراه با جمعی دیگر از علویان، به دستور منصور عباسی، دستگیر شد و اندکی بعد در زندان درگذشت.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
شخصیت حسین صاحب فخ
حسین بن علی بلیغ و سخنور بود. او را برای زهد و تقوا، تعبد و شب‌زنده‌داری، شجاعت، و بخشندگی فراوانش به فقرا و نیازمندان ستوده‌اند. شیخ طوسی وی را در زمرۀ اصحاب امام صادق علیه‌السلام برشمرده است. وی هنگام شهادت ۴۱ یا ۵۷ سال داشت و فرزندی از او به جای نماند. او بر مهدی عباسی وارد شد و مهدی چهل هزار دینار به او بخشید. وی این مبلغ را بین فقرای کوفه و بغداد تقسیم نمود. تا جائیکه برای برگشت به مدینه از همراهان خود قرض گرفت. نیز گفته‌اند وی زمینی به مبلغ چهل هزار سکه طلا فروخت و آن را بین مردم فقیر مدینه تقسیم کرد. او حتی برای کمک به فقرا مبالغ زیادی را قرض می‌کرد.
پیشگویی درباره او
پیامبر(ص) در یکی از سفرهای خود، هنگامی که به «فخّ» رسید، با اصحابش نماز مسافر خواند و سپس فرمود:
- در اینجا مردی از خاندان من با گروهی از مردمان باایمان کشته خواهند شد که کفن‌ها و حنوط آنها از بهشت بیاید و روح آنها پیش از بدن‌هایشان به سوی بهشت خواهد شتافت.
از امام صادق(ع) نیز حدیثی با همین مضمون نقل شده است.
فعالیت‌های سیاسی
دربارۀ فعالیت سیاسی حسین تا پیش از سال ۱۶۹ قمری اطلاع روشنی در دست نیست. بر اساس برخی روایات، گروهی از شیعیان کوفه، مدتی قبل از قیام وی با او بیعت کرده بودند. افزون بر این، وی مردم مکه و مدینه را نیز به بیعت با خویش فراخواند و نمایندگانی به خراسان و جَبَل (یا جمیل؟= گیلان) فرستاد.
صرف نظر از صحت و سقم این روایات، برخی شواهد بر محتمل بودن تحرکات سیاسی وی پیش از قیام ۱۶۹ق، صحه می‌گذارند که از آن جمله‌اند: تعلق او به خاندانی با پیشینۀ قیامهای ضدعباسی، احضار وی به بغداد در روزگار مهدی عباسی به سبب نگرانی دستگاه خلافت از فعالیت او، شدت عمل هادی عباسی و عامل او در مدینه با علویان، متهم شدن حسین به درسرداشتن هوای امارت، و بالاخره عملکرد و سخنان حسین در حین قیام. حتی به روایتی حسین یک بار پیش از سال ۱۶۹ قیام کرده بود.
واقعه فخ
۱۳ ذی‌القعده سال ۱۶۹ قمری حسین و یارانش در مدینه قیام کردند و بر شهر مسلط شدند. آنان در ۲۴ ذی‌القعده به طرف مکه به راه افتادند و در ۸ ذیحجه (روز ترویه) در محلی به نام فخ در نزدیکی مکه بین سپاه او و سپاه عباسیان درگیری رخ داد که به کشته شدن حسین و بیشتر یارانش انجامید. گروهی نیز اسیر شدند و تعدادی گریختند.
منطقه فخ
فخ منطقه در نزدیکی مکه است.این منطقه مقبره بعضی از صحابه بوده است. امروزه این مکان به خیابان شهداء معروف است.
پانویس
- ↑ زرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۲، ص۲۴۴.
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، ۱۴۰۸ق، ص۱۷۴، ۳۶۴؛ ناطق بالحق، ص۲۶؛ مُحلی، ج ۱، ص۳۱۷
- ↑ رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۰۸ق، ص۱۷۶؛ عمری، المجدی، ۱۴۰۹ق، ص۶۶.
- ↑ رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، ۱۴۰۸ق، ص۳۶۸، ۳۷۱، ۳۸۰؛ ناطق بالحق، ص۲۶؛ آملی، تتمة مصابیح ابی العباس، ص۴۶۵، ۴۶۹.
- ↑ بخاری، سرّالسلسلة العلویة، ص۱۵؛ ناطق بالحق، ص۲۸؛ ص۶۶؛ فخر رازی، الشجرةالمبارکة، ۱۴۰۹ق، ص۲۲.
- ↑ الفخری،ص۱۸۹؛ زرکلی، الأعلام، ج۲،ص۲۴۴.
- ↑ تاریخ الإسلام، ج۱۰، ص۳۷.
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۰۸ق، ص۳۶۸.
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۰۸ق، ص۳۶۸.
- ↑ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۴۱۷.
- ↑ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۴۱۸.
- ↑ رجوع کنید به طبری، ج ۸، ص۱۹۳؛ بلعمی، تاریخنامۀ طبری، ج ۲، ص۱۱۷۷-۱۱۷۸؛ حسنی، ص۲۸۴؛ قس آملی، ص۴۶۸
- ↑ رجوع کنید به طبری، ج ۸، ص۲۰۰؛ رازی، ص۱۵۳ ۱۵۴؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۰۸ق، ص۳۷۲؛ آملی، تتمة مصابیح ابی العباس، ص۴۶۵، ۴۶۷.
- ↑ رجوع کنید به ابن تغری بردی، ج ۲، ص۵۹
- ↑ تاریخ طبری، ج۸، ص۱۹۵-۱۹۸
- ↑ تاریخ ابن خلدون/ترجمه متن،ج۵،ص:۱۴۸
- ↑ أسدالغابة، ج۵، ص۳۲۵
- ↑ الأعلام، ج۲، پاورقی ص۲۴۴
منابع
- علی بن بلال آملی، تتمة مصابیح ابی العباس الحسنی، در «احمدبن ابراهیم حسنی، المصابیح»، چاپ عبدالله بن عبدالله حوثی، صنعاء، ۱۴۲۳/ ۲۰۰۲.
- ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر والقاهرة، قاهره، ۱۳۴۸ ۱۳۹۲/۱۹۲۹۱۹۷۲.
- ابن خلدون، العبر تاریخ ابن خلدون، ترجمه عبد المحمد آیتی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چ اول، ۱۳۶۳ش.
- ابن طقطقی، محمد بن علی بن طباطبا(م ۷۰۹)،الفخری فی الآداب السلطانیة و الدول الاسلامیة، تحقیق عبد القادر محمد مایو، بیروت،دار القلم العربی، ط الأولی، ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
- ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبین، تحقیق احمد صقر، بیروت، ۱۴۰۸/۱۹۸۷.
- محمدهادی امینی، بطل فخ، بیروت، ۱۹۹۳م.
- ابن اثیر، عز الدین(م ۶۳۰)،أسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت،دار الفکر،۱۴۰۹/۱۹۸۹.
- ابو نصرسهل بن عبدالله بخاری، سرّالسلسلة العلویة، چاپ محمدصادق بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۱/ ۱۹۶۲.
- عاتق بن غیث بلادی، معجم معالم الحجاز، مکه، ۱۳۹۸ ۱۴۰۲/ ۱۹۷۸ ۱۹۸۲.
- بلعمی، تاریخنامۀ طبری، چاپ محمد روشن، تهران، ۱۳۶۶ش.
- علی بن زید بیهقی، لباب الانساب والالقاب والاعقاب، چاپ مهدی رجائی، قم.
- احمدبن ابراهیم حسنی، اخبارالحسین بن علی الفخی و یحیی و ادریس ابنَی عبدالله من کتاب المصابیح در «احمدبن سهل رازی، اخبار فخّ»، چاپ ماهر جرّار، بیروت، ۱۹۹۵م.
- احمدبن سهل رازی، اخبار فخ و خبر یحیی بن عبدالله و اخیه ادریس بن عبدالله، چاپ ماهر جرّار، بیروت، ۱۹۹۵م.
- زرکلی، خیر الدین، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت، دار العلم للملایین، ط الثامنة، ۱۹۸۹.
- طبری، تاریخ (بیروت)، محمدبن حسن طوسی، رجال الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۵ق.
- علی بن محمد عمری، المجدی فی انساب الطالبین، تحقیق احمد مهدوی دامغانی، قم، ۱۴۰۹ق.
- العیون و الحدائق فی اخبارالحقائق، چاپ دخویه، لیدن، ۱۸۷۱م.
- محمدبن عمر فخررازی، الشجرةالمبارکة فی انساب الطالبیة، چاپ مهدی رجایی، قم، ۱۴۰۹ق.
- محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، چاپ علی اکبر غفاری، بیروت ۱۴۰۱.
- حمیدبن احمد محلی، الحدائق الوردیة فی مناقب ائمة الزیدیة، چاپ مرتضی بن زید محطوری حسنی، صنعاء، ۱۴۲۳/ ۲۰۰۲.
- علی بن حسین مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، چاپ شارپ پلّا، بیروت ۱۹۶۵ - ۱۹۷۹.
- یحیی بن حسین هارونی، الافاده فی تاریخ الائمةالساده، چاپ محمدکاظم رحمتی، تهران، ۱۳۸۷ش.
- یاقوت حموی، کتاب معجم البلدان، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ، ۱۸۶۶ – ۱۸۷۳، چاپ افست تهران۱۹۶۵.
- احمد بن اسحاق یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، بیروت: دارصادر، [بی تا]، چاپ افست قم [بی تا].
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: